Nowe przepisy o upadłości konsumenckiej, które wkrótce wejdą w życie, przyniosą szereg zmian dla osób fizycznych, które zechcą złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Procedura w przedmiocie jej ogłoszenia zostanie znacznie uproszczona. Dłużnicy będą mogli skorzystać z tzw. „nowego startu” w dużo większym stopniu, niż ma to miejsce pod rygorem obecnie obowiązującego prawa. Sejm RP 1 września przekazał ustawę o zmianie ustawy prawo upadłościowe i naprawcze prezydentowi do podpisu. Ustawa zostanie najprawdopodobniej podpisana pod koniec września i wejdzie w życie w grudniu 2019 r.
Zasadniczym celem ustawy jest wyeliminowanie barier oddłużenia, które uniemożliwiają skuteczne ogłaszanie upadłości konsumenckiej. Przepisy nadal będą jednak uwzględniały słuszny interes wierzycieli i dążyły do jak najskuteczniejszego ich zaspokajania, co zostało zagwarantowane przez przepis stanowiący iż: „postępowanie (…) należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe – zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu”.
Niniejszy artykuł zawiera odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, związane z postępowaniem upadłościowym, inicjowanym przez osoby fizyczne i stosowaniem nowych przepisów.
KIEDY MOŻNA WNIOSKOWAĆ O UPADŁOŚĆ KONSUMENCKĄ BY URATOWAĆ SIĘ PRZED DŁUGAMI?
Upadłość Konsumencka
Po pierwsze trzeba być niewypłacalnym, czyli zalegać z płatnością przynajmniej jednego zobowiązania pieniężnego. Wystarczy nawet jedna niezapłacona faktura czy rata kredytu. Zmienią się bardzo przepisy regulujące, kiedy sąd ogłosi upadłość konsumencką. Sąd będzie mógł oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej tylko wtedy, gdy stan niewypłacalności konsumenta powstał na skutek jego umyślnego działania lub wskutek rażącego niedbalstwa. Jeżeli w długi nie wpadliśmy z powodu własnych nieprzemyślanych działań (np. pożyczyliśmy pieniądze i roztrwoniliśmy je na głupstwa) raczej możemy liczyć na upadłość konsumencką. Straciliśmy pracę, nagle wzrosła rata kredytu we frankach szwajcarskich, spadła wartość naszego domu, mieliśmy pilne, duże wydatki, a w konsekwencji długi, z których nie jesteśmy w stanie się sami wygrzebać, ktoś nam był winien pieniądze i nie zapłacił w terminie. Wszystkie te okoliczności wystarczą do ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Każda sytuacja jest rozpatrywana indywidualnie.
Musimy tylko pamiętać, by nie podawać nieprawdy we wniosku i jasno opisać swoją sytuację. Zatajanie informacji
przed sądem to też powód dla odmowy ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Sąd musi sprawdzić, czy naprawdę chcemy się ratować i powinien nam pomóc, czy może chcemy tylko oszukać naszych wierzycieli (a takie sytuacje też się zdarzają).
CO POWINIEN ZAWIERAĆ WNIOSEK O OGŁOSZENIE UPADŁOŚCI?
Wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zawierać:
1. Imię i nazwisko, miejsce zamieszkania oraz numer PESEL dłużnika, a jeśli dłużnik nie posiada numeru PESEL – dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;
2. Wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;
3. Wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;
Wniosek upadłości konsumenckiej
4. Aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;
5. Spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty;
6. Spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu, w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności; wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania;
7. Listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych;
8. Oświadczenie dłużnika, że nie zachodzą okoliczności wskazane w art. 4914 ust. 2 i 3 tj. że w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku nie zdarzyła się żadna z tych okoliczności:
I.w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów tytułu niniejszego, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika, ani,
II.ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli uchylono,
III.dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości (czyli, że dłużnik nie był w tym czasie przedsiębiorcą mającym długi),
IV.czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli (np. dłużnik ukrywał lub przenosił na członków rodziny majątek) ani, że nie zdarzyła się następująca okoliczność: w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań, chyba że do niewypłacalności dłużnika lub zwiększenia jej stopnia doszło pomimo dochowania przez dłużnika należytej staranności lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
CZY NADAL BĘDZIE ISTNIAŁ WYMÓG POSIADANIA CO NAJMNIEJ DWÓCH WIERZYCIELI, ŻEBY ZŁOŻYĆ WNIOSEK O OGŁOSZENIE UPADŁOŚCI?
Po wejściu w życie zmiany przepisów, wystarczające będzie posiadanie tylko jednego wierzyciela. Dotychczas konieczne było posiadanie co najmniej dwóch wierzycieli. Proszę także pamiętać, że wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć tylko dłużnik. Jest to uprawnienie a nie obowiązek. Nie tak jak w przypadku przedsiębiorców, na konsumencie upadłości nie można w żaden sposób wymusić.
CZY BRAK ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH NA POKRYCIE KOSZTÓW POSTĘPOWANIA UNIEMOŻLIWI JEGO WSZCZĘCIE?
Brak środków na pokrycie kosztów postępowania po stronie konsumenta nie będzie już wreszcie przeszkodą dla wszczęcia postępowania. Obecnie, gdy dłużnik nie ma majątku na pokrycie opłat związanych z postępowaniem, sąd oddala wniosek albo umarza proces. Ustawa przewiduje, aby brak majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania albo brak płynnych środków na ten cel nie skutkował obowiązkiem oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Koszty te tymczasowo pokryje Skarb Państwa. Koszty postępowania zostaną również obniżone dzięki rezygnacji z wymogu zamieszczenia informacji o wszczęciu postępowania w czasopiśmie ogólnokrajowym. Zastąpi je ogłoszenie w formie obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, które będzie zwolnione od opłaty.
Należy również wspomnieć, że obniżeniu ulegnie opłata od wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej z kwoty 200 zł do kwoty opłaty podstawowej – 30 zł. Wystarczy więc mieć 30 zł i już można składać wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej (wniosek oczywiście dobrze jest przygotować pod okiem prawnika, bo wymogi formalne sąd sprawdzi bardzo dokładnie).
SĄD OGŁOSI MOJĄ UPADŁOŚĆ KONSUMENCKĄ I CO DALEJ?
Postępowanie upadłościowe dla konsumentów ma dwie fazy. Pierwszą jest sprzedaż wszystkich składników majątku upadłego i przeznaczenie środków w ten sposób uzyskanych na spłatę wierzycieli. Zanim to jednak nastąpi trzeba przygotować listę wierzycieli, którą zatwierdzi sędzia-komisarz (czyli sędzia wyznaczony do nadzoru nad daną sprawą). Jeżeli nie uda się spłacić wszystkich wierzycieli ze sprzedaży majątku, następuje ustalenie planu spłat, czyli regularnych kwot, jakie upadły będzie zobowiązany wypłacać swoim wierzycielom. Okres ten został skrócony z 5 do 3 lat, z możliwością jego przedłużenia o 18 miesięcy, jeżeli okazałoby się, że upadły nie jest w stanie spłacać kwot według pierwotnego planu spłat. Spłaty ustala sędzia-komisarz wedle m.in. wysokości zobowiązań niespłaconych ich możliwości zarobkowych upadłego. Jeżeli upadły ma dom lub mieszkanie, to z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży oddaje się upadłemu kwotę odpowiadającą czynszowi najmu za okres od 12 do 24 miesięcy, żeby w tym czasie miał gdzie mieszkać (w założeniu, aż znajdzie sobie nowe mieszkanie, co nie powinno trwać dłużej niż 2 lata). Po zakończeniu planu realizacji spłat pozostałe zobowiązania ulegają umorzeniu.
Czy tylko sprzedaż majątku wchodzi w grę, jako sposób spłaty wierzycieli?
Nowe przepisy wprowadzą możliwość zawarcia układu z wierzycielami. Jeżeli w drodze układu zostaną osiągnięte cele postępowania, sędzia – komisarz, na wniosek upadłego zwoła zgromadzenie wierzycieli w celu zawarcia układu. Ma to o tyle duże znaczenie, iż dłużnik ma możliwość zachowania mieszkania lub domu. Sędzia – komisarz może bowiem wstrzymać likwidację majątku upadłego, w szczególności lokalu mieszkalnego albo domu rodzinnego, w którym zamieszkuje upadły.
Czy jest możliwe umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli?
Tak, jest to zupełna nowość wprowadzona do przepisów o upadłości konsumenckiej. Umorzenie zobowiązań bez ustalania spłaty wierzycieli jest możliwe, jeżeli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, np. wskutek ciężkiej choroby lub niepełno-prawności uniemożliwiającej podjęcie pracy. Zaspokojenie wierzycieli nastąpi w takim przypadku z majątku uzyskanego z likwidacji majątku dłużnika.
Czy będzie możliwość wniesienia skargi kasacyjnej na orzeczenia sądu upadłościowego?
Tak, chociaż będzie to stanowić wyjątek w postępowaniu upadłościowym. Skarga kasacyjna będzie dopuszczalna od postanowienia sądu zmieniającego plan spłaty wierzycieli na wniosek upadłego oraz uchylającego plan spłaty wraz z umorzeniem zobowiązań upadłego. W obu tych przypadkach dochodzi bowiem do modyfikacji wcześniejszego rozstrzygnięcia sądu decydującego o zakresie umorzenia zobowiązań upadłego w sposób bardziej ingerujący w prawa wierzycieli.
W jakim składzie sąd upadłościowy będzie rozpoznawał sprawy dotyczące upadłości konsumenckiej?
Sąd upadłościowy będzie rozpoznawał sprawy w składzie jednego sędziego. Jest to spowodowane spodziewanym wzrostem liczby postępowań upadłościowych wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, jak również okolicznością, iż w zdecydowanej większości, sprawy będą dotyczyć majątku o stosunkowo niskiej wartości – w przeciwieństwie do postępowań prowadzonych w stosunku do przedsiębiorców (gdzie jest trzech sędziów). Powinno być zatem dużo szybciej. Dłużnik musi słuchać syndyka i wypełniać swoje obowiązki w toku postępowania.
A co jeżeli czegoś zaniedba?
Ustawa przewiduje absolutny obowiązek współpracowania z sądem i syndykiem w toku postępowania. W nowych przepisach przypadki zaniedbań nie będą jednak skutkowały automatycznym umorzeniem postępowania albo uchyleniem planu spłaty wierzycieli. Sąd będzie miał możliwość odstąpienia od tego, jeżeli uchybienie dłużnika nie będzie znaczne bądź istotne, albo jeśli zajdą szczególne okoliczności uzasadniające kontynuację postępowania.
Czy etap wykonywania planu spłaty wierzycieli będzie przeprowadzany w ramach postępowania upadłościowego?
Postępowanie upadłościowe zostanie zakończone- po wykonaniu planu ostatecznego podziału, albo po zatwierdzeniu listy wierzytelności w razie braku majątku – ustaleniem planu spłaty wierzycieli. Etap jego wykonywania, analogicznie do wykonywania układu przy postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu, będzie miał miejsce po zakończeniu postępowania upadłościowego.
Należy w tym miejscu wspomnieć, że do kryteriów ustalania spłaty wierzycieli dodane zostają konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu. Sąd powinien zatem uwzględnić pozostawienie upadłemu odpowiednich kwot wystarczających na zapewnienie podstawowych potrzeb, w tym potrzeb mieszkaniowych w okresie, którego nie pokrywa już kwota wydzielona upadłemu z sumy uzyskanej ze sprzedaży lokalu mieszkalnego.
Jakie wynagrodzenie dostanie syndyk i kto za to zapłaci?
Wynagrodzenie będzie ustalane przez sąd, jako kwota przysługująca jednorazowo za cały czas trwania postępowania, w granicach od % do dwukrotności minimalnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę w sektorze przedsiębiorstw, a w przypadkach wymagających większego nakładu pracy – może zostać podwyższone do czterokrotności tegoż wynagrodzenia. To dużo mniej niż wynagrodzenie dotychczas przyznawane syndykom, oparte o rząd wielkości majątku przedsiębiorców (im większa firma, tym więcej pracy i większe wynagrodzenie).
Sąd ustalając wynagrodzenie będzie brał pod uwagę wysokość funduszów masy upadłości, stopień zaspokojenia wierzycieli, nakład pracy, zakres czynności podejmowanych w ramach postępowania oraz stopień ich trudności, a także czas trwania postępowania.
Podsumowując, nowelizacja przepisów o upadłości konsumenckiej pozwoli dłużnikom skorzystać z tzw. „nowego startu” w dużo większym stopniu, niż ma to miejsce w obecnie obowiązującym prawie. Nowelizacja eliminuje główne bariery w dostępie do oddłużenia, które skutkowały bardzo niską liczbą wszczynanych postępowań upadłościowych wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Zmiany uwzględnią ważną rolę, jaką pełni oddłużanie konsumentów i umożliwienie im ponownego prowadzenia działalności gospodarczej na polskim rynku, co przyniesie korzyści gospodarcze i społeczne.
